吴蔚
乾隆皇帝,即清高宗(1711—1799),讳爱新觉罗·弘历。清朝入关后的第四位皇帝,其文德武功为清诸帝之最。他的年号乾隆,语出《易经》,寓意“天道昌隆”。乾隆皇帝25岁登基,在位六十年,禅位于嘉庆帝时,虽为太上皇,但依然“训政”,实际上是中国历史上执政时间最长的皇帝。乾隆25岁即位,89岁逝世,整整做了60年皇帝和3年多太上皇,一生显赫至尊,晚年五世同堂,是秦以后历代帝王中享年最高、在位时间最长、集“位、禄、福、寿”于一身的“四得”皇帝。1799年崩,谥纯,庙号高宗。史评其为:励精图治,开疆拓宇,揆文奋武,於斯为盛。
清康熙、乾隆两朝,大力营造宫苑,到乾隆时达到极盛,这些宫苑集中了大量物力、财力以及全国能工巧匠,精心设计施工,在总结了几千年来中国传统的造园经验的基础上,融合了南北各地重要的园林流派风格,在艺术上达到了完美的境地。
莲池书院,是保定古城一处文化圣地,如在历史长河中拣选一份保定历史文化名城名片,莲池书院必可当选。经电视剧几翻戏说,乾隆六次下江南已是家喻户晓。殊不知,清朝乾隆皇帝曾经七次驾临保定莲池行宫,五次视察莲池书院,恐怕知晓的人就不多了。一城一地,能够七次得到当时皇帝临幸,不是圣地,又是如何?且不说皇上日理万机,就说能够入得皇帝御览之物事,普天之下又有几何?偏偏这乾隆由此雅好,偏偏保定就有这么一个能够让皇帝心驰神往的古莲池,一个让皇帝十分重视的莲池书院。
古莲花池的鼎盛时期是乾隆时期,据我们详细统计考证,乾隆皇帝一生中,曾经七次驾临古莲花池,五次视察莲池书院。
乾隆皇帝第一次驾临古莲花池
乾隆十年(1745),古莲花池辟为行宫。翌年即乾隆十一年(1746),“十月初九,上幸莲花池,驻跸保定府教厂”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》),此乃乾隆皇帝第一次驾临古莲花池,第一次视察莲池书院。乾隆皇帝为莲池书院赋诗一首:
莲池书院
西廵返翠罕,东道驻樊舆。
莲池旧名迹,停辔览斯湏。
闲斋十笏强,小园五亩余。
建插引卢水,汇为明镜湖。
俯栏有游鳞,护波来飞凫。
不谓城市中,而与林泉俱。
吟咏息冠盖,弦诵聚生徒。
必有取义耳,讵惟玩物乎?
茂叔标净植,所爱寄芙蕖。
晦翁创白鹿,觉牖垂芳模。
诗先写莲池的美景,喧闹的城市中有林泉的幽静。接着写书院的兴盛,师生相聚,弦诵声声,一派读书景象。勉励师生向理学家朱熹学习,做君子式的儒者。同时,赐“绪式濂溪”四字,希望莲池书院效法宋代理学家周敦颐。莲池书院随即将御笔“绪式濂溪”刻匾,悬于万卷楼。
乾隆皇帝第二次驾临古莲花池
自乾隆十四年(1749)开始,在新任直隶总督方观承(字遐觳,号问亭、宜田,安徽桐城人,谥恪敏)主持下,莲池的建筑物作了大规模的改建新建,景观焕然一新。突出的有“十二景”,即:春午坡、万卷楼、花南研北草堂、高芬阁、宛虹亭、鹤柴、蕊幢精舍、藻泳楼、绎堂、寒绿轩、篇留洞、含沧亭。
翌年即乾隆十五年(1750),乾隆皇帝第二次驾临古莲花池。“二月二十三日丙申,上诣皇太后行殿请安,幸莲池书院,赐随从王公大臣、直隶总督官员等宴。是日,驻跸保定府大营”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》)。乾隆皇帝第二次视察莲池书院,为莲池书院赋诗两首:
命张若澄图莲池书院因而有作
平生喜图画,谓是足神趣。
佳境率传真,以志心所慕。
莲池古名胜,况是兴贤处。
前岁历保阳,曾一临鸾辂。
敞轩旷怡神,洼池澹澄虑。
假山峰侧面,应有旧题句。
了了粉本具,命汝为分布。
同异故堪证,即离宛可悟。
待我返廵跸,卷阿再亲赋。
莲池书院
西廵回驻郡城边,便幸莲池读爱莲。
不必有花识君子,所欣此地育英贤。
杏桃竞绘二月景,苕芷平分一亩泉。
指点前番覔吟处,绿碑重续丙寅年。
诗歌的中心意思是在莲池读周敦颐《爱莲说》另有一番意境,不一定等到有了莲花的季节才认识君子,所欣慰的是莲池书院培育了一代英贤。
乾隆皇帝第三次驾临古莲花池
乾隆十五年(1750),“十月二十八日,上驻跸保定府行宫”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》),这是乾隆皇帝第三次来莲池。为临漪亭题诗两首:
题临漪亭
(之一)临漪古名迹,清苑称佳构。
源分一亩泉,石闸飞琼潄。
行宫虽数宇,水木清华富。
曲折歩朱栏,波心宛相就。
四面足潇洒,一笠非俭陋。
竹素暂游托,民瘼乃深究。
曰惟有休助,是用重廵狩。
题临漪亭
(之二)緑沼红桥畔,文疏绮荐低。
灵源分一亩,解泽利千畦。
余事饶鱼鸟,天然具壑谿。
回銮重驻处,触绪畅吟题。
日色上檐多,初冬风物和。
绿筠静不籁,银水潋犹波。
古砌余苔篆,寒禽择树柯。
蜃窗试凭揽,比似画诚过。
诗歌的中心意思是初冬的莲池风和日丽,依靠临漪亭的窗子观赏园内景色,美景同图画相比,确实超过了图画。
乾隆皇帝第四次驾临古莲花池
乾隆二十五年(1760),直隶总督方观承将莲池景物分为十二组,绘图十二幅,每图各系以图解和图赞,各图赞均有方观承五言古诗一首和莲池书院院长张叙七言绝句一首。翌年即乾隆二十六年(1761),乾隆皇帝第四次驾临古莲花池。“三月初十日己酉,上幸保定府灵雨寺拈香,赐扈从王公大臣并直隶官员饭。是日,大学士傅恒奉谕旨:莲池书院进献诗册之肄业诸生张郝元等人各赏缎一匹。是日,驻跸保定府行宫”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》)。方观承将托表好的十二幅莲池景图呈皇帝御览,乾隆皇帝御览直隶总督方观承《保定名胜图咏》,遂在每幅景图的后面各题诗一首,《高宗御制诗集》中名为《题莲池书院十二景》。此时,乾隆皇帝第三次视察莲池书院,还写了《莲池书院杂咏》(六首)、《题张若澄莲池书院图因叠前韵》、《幸莲池书院叠旧作韵》、《赋得濂溪乐处(得鲜字八韵试莲池书院士子题)》等诗歌。《题莲池书院十二景》诗歌全文如下:
题莲池书院十二景
春午坡
菁莪雅化辟莲池,秀障当门春午披。
澷爱牡丹花富贵,濂溪爱处正宜思。
万卷楼
郝经贾辅迹犹著,九等五车事匪竒。
咨尔于中枕葄者,尊闻要在勉行知。
花南研北草堂
别有平台宛转廊,绯桃丝柳艳韶光。
若云不羡清幽好,何必顔堂曰草堂。
髙芬阁
延楼连属贮羲文,相映罘罳瑞色氲。
那更名言藉司马,早应此阁号髙芬。
宛虹亭
垂虹宛宛跨堤,一笠横空与半分。
却是清波无我见,亭桥入影惣沄沄。
鹤柴
秪宜古柏堪为柴,也许潜鱼可结邻。
不必禽经征故事,九皋深意缅风人。
蕊幢精舎
此莲池匪彼莲池,缀景聊观精舍奇。
若论顾名思正义,蔵经应效郝经为。
藻泳楼
波漾风行镜里披,青蒲白芷画中猗。
朱栏小凭知鱼乐,正是濠梁春水时。
绎堂
绎堂小坐绎然思,六艺原应兼执之。
设使工夫艰并及,不妨力守一经为。
寒緑轩
无碍岁寒曰有筠,春来緑色又从新。
池中埭上皆君子,舍此应为何等人。
篇留洞
牝谷含虚迳转幽,云浆疑自乳钟流。
笑予诗句非坡也,一例镌崖七字留。
含沧亭
曲峡盈科就下行,泠泠落落若琴鸣。
哉负笈来游者,宜味沧浪之水清。
就在这个时期,乾隆皇帝还写了许多吟咏莲池和莲池书院的诗歌。我们根据《四库全书·高宗御制诗集》,独家最新录入公布如下:
莲池书院杂咏(六首)
(之一)偶过书院乐菁莪,二月烟花景色和。
若沼若亭早图取,重寻诗约赋卷阿。
(之二)桃花已谢杏花红,荏苒韶光瞥眼中。
留咏前题成小住,笑他何必碧纱笼。
(之三)宛转桥通水阁虚,团圞月户俯清渠。
春来岂虑诗题少,山鸟山花尽起予。
(之四)蓄水为池亦蓄鱼,不劳罾网备观渔。
若将罗致方东野,吾意区区岂为渠。
(之五)鹿云介寿鹤称仙,点缀青松白石边。
文绣料非牛所愿,不如放去任天然。
(之六)春城风物近清明,驻辇优游少畅情。
此地那宜陈俗乐,书声端胜管弦声。
题张若澄莲池书院图因叠前韵
昔读濓溪书,每爱爱莲趣。
是地名莲池,孰不生景慕。
忆我丙寅秋,曾一至其处。
今岁西廵归,保阳驻行辂。
乗间复来游,散洒怡神虑。
遥帷搴纵览,棐几凭搜句。
置之若澄图,曲折高下布。
浮屠亦传斯,极乐可证悟。
儒墨岂同道,吾兹故不赋。
幸莲池书院叠旧作韵
莲池古名迹,志乗艳扶舆。
葺新在后人,难言此不须。
缀景既无尽,拓地颇有余。
因迥得髙楼,楼下为明湖。
所志在菁莪,宁云狎鸥凫。
五台祝厘返,取道保阳俱。
郡城斯莅止,聊以憩车徒。
方伯请我临,兴贤其宜乎。
结构较前丽,藻井倒植蕖。
贾辅与郝经,曾此贻前模。
池莲则尚未,渌水立闲锄。
浴沂风舞雩,意趣了弗殊。
所愿经学昌,蔚蒸济世儒。
赋得濂溪乐处
(得鲜字八韵试莲池书院士子题)
养士期真士,在莲惟说莲。
埴埏由茂叔,光霁溯伊川。
是地辟书院,明时育国贤。
盛名难副耳,乐处可思焉。
必有中通质,宁夸貎饰妍。
亭亭常浄植,濯濯自澄鲜。
澡浴芳型近,含咀雅化宣。
水华时尚早,寄意赋斯篇。
乾隆皇帝第五次驾临古莲花池
乾隆四十六年(1781),乾隆皇帝陪其母孝圣宪皇太后巡幸五台山,“三月十九日壬辰,驾至莲池书院,诣大悲阁拈香,是日驻跸灵雨寺行宫”。这是乾隆皇帝第五次驾临古莲花池,第四次视察莲池书院,再次为莲池书院作诗,诗中写道:
莲池书院
通志临漪亭,本曰莲池上。
今却居城外,就筑行馆创。
纪载率如兹,艰得其真谅。
书院实在此,亭台増新样。
端乃开于方,成事不说放。
兴学则其善,历任踵相尚。
兹来阅诸生,颇觉知趋向。
所期正学敦,讵夸词藻畅。
处为传道器,出作济时匠。
棫朴意在兹,勗之毋或忘。
新安复有之,章宗迹艰访。
然讵止两哉,备说葢无量。
乾隆皇帝要求学生为“传道器”,做“济时匠”,成为国家的有用人才。莲池书院为巩固清王朝封建专制统治培养出不少忠实于统治者的人才。(很多研究专著误将此诗中的一句写成“济世匠”,这是不对的。我们仔细查阅了《高宗御制诗集》,加以修正)。
乾隆四十六年辛丑(1781年)三月,皇帝第五次驾临古莲花池,70岁的乾隆帝写下《再咏莲池书院十二景》,诗中对莲池的十二景再次进行了描述和赞美;
再咏莲池书院十二景
春午坡
直省都勤书院规,保阳独此号莲池。
风开首善为倡率,文运方当春午时。
万卷楼
朅然辛巳忆前巡,曽向书楼拾级频。
试问箇中破卷者,是谁下笔解如神。
花南研北草堂
花南背日图观丽,研北当春欲咏妍。
自是诗人会心处,以云经义岂其然。
髙芬阁
三朝文治继绳脩,方伯历年锡字留。
六艺高芬千古永,陈家那数御书楼。
宛虹亭
曲桥跨水宛如虹,却架小亭介路中。
设向武夷拟其幔,更无劳客蹑云空。
鹤柴
胎云曾是着仙经,禽也而非凡鸟形。
但以格高宜缀景,惜他毎被剪双翎。
蕊幢精舎
精舎原非儒者居,蕊幢取义缅其初。
韩文应是曽经读,喻送浮屠文畅书。
藻泳楼
髙阁临溪俯上层,春时氷解尚疑氷。
緑蒲白芷斯犹未,藻漾波心致可凭。
绎堂
蓬矢桑弧识举男,一身六艺备应谙。
今人何不如古也,臂病当兹倍觉惭。
寒緑轩
因令人逺致轩深,歩入原来君子林。
咨尔箇中乐群者,毋忘有斐自修心。
篇留洞
径循石洞有篇酬,偶尔无过佳兴投。
却顾随行方伯语,还应嘉政为民留。
含沧亭
十二景都点缀工,图呈曾肖御园中。
廿年事迹一弹指,拈句因之思不穷。
乾隆皇帝第六次驾临古莲花池
乾隆皇帝第六次驾临古莲花池是乾隆五十一年(1786),乾隆帝75岁过保定时,“三月十九日,上驻跸保定府行宫”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》)。曾写下《三题莲池书院十二景》;
三题莲池书院十二景
春午坡
葄史枕经正务宜,余闲亦弗碍拈诗。
司空廿四品言尽,视此春晴日午时。
万卷楼
楼头富胜邺侯罗,可识在精弗在多。
试问读穷万卷者,当前一句要为何?
花南研北草堂
会心每以花南值,得句还于研北酬。
灯右观书新着句,研京者亦知此不?
髙芬阁
餍饫于斯优以游,无妨书院有重楼。
髙芬设引济阴喻,应在其人公正求。
宛虹桥
长桥湖上飞虹似,多士往来俯碧沦。
数典司空如有意,空文应戒效梁陈。
鹤柴
稻粱偶饱柴中身,放任髙飞定若人。
相顾堂中读书者,林乎张也想非伦。
蕋幢精舍
缀景当年祗欲佳,蕋幢不合近书斋。
新安设讲道学辈,无论假真一例排。
藻泳楼
溪楼临水俯清漪,水底依然緑藻披。
游泳文鳞自知乐,问拈毫者可同斯。
绎堂
射义分明绎义陈,昔年亦此试躬亲。
当前弧矢原仍备,即目翻増愧是真。
寒緑轩
緑径披云虽觉曲,虚轩悬月却成宽。
后凋应识同松者,只为稜稜耐得寒。
篇留洞
叠起假山嶔且岑,嶔岑下委洞幽深。
三番于此留篇矣,只是渇贤一片心。
含沧亭
含沧亭似肖姑苏,使命停车亦不殊。
前岁亭中曾有咏,学优则仕岂殊途。
就在此时,在《三题莲池书院十二景》之前,乾隆皇帝还写有一首《莲池书院》,表明皇帝第五次视察了莲池书院。这首诗从来没有学者注意,更没有专著提及。全文如下:
《莲池书院》
书院建省城,构筑亦已久。
所重在育材,畿辅实善首。
曰就临漪亭,古迹试征取。
或城内城外,亦难辨信否。
保阳屡经过,无不临以偶。
棫朴心所殷,伴奂意岂苟。
乾隆皇帝第七次驾临古莲花池
乾隆皇帝第七次驾临古莲花池是在乾隆五十七年壬子(1792)“四月初十日戊申,上诣灵雨寺拈香。是日,驻跸保定府行宫。十一日己酉,上诣大悲阁拈香。是日,仍驻跸保定府行宫”(中国第一历史档案馆《乾隆皇帝起居注》)。81岁的乾隆帝最后一次写下了《四题莲池书院十二景》,全文如下:
四题莲池书院十二景
春午坡
偶来停驻过墻鞭,即景因思表圣篇。
廿四品中无五字,研精日午恰春前。
万卷楼
书院层楼静且深,菁莪宜饫衆青衿。
吾云万卷包一字,君道无多只在钦。
花南研北草堂
花南研北昔有者,左烛右书我始之。
物具竒当配以偶,告占毕辈此应知。
高芬阁
脩已立言要读书,育材殷意俾高居。
咨伊于是求芬者,应在实而非在虚。
宛虹桥
桥喻飞虹多有吟,亦缘水本气之阴。
文公能止固佳耳,何事紫阳固执淫。
鹤柴
遥映书堂鹤柴存,取声清不厌其喧。
作人者固有深意,他日毋忘梁稻恩。
蕋幢精舍
蕋幢略近佛家语,书院相形殊弗宜。
却忆督臣题额际,寄张韩句未曾思。
藻泳楼
碧水溶溶上有楼,俯栏可以数鱼游。
葩经取喻不一足,会意惟人在自求。
绎堂
学射坦然有绎堂,工文于武讵宜忘。
向年曾亦连命中,黙对树侯愧不遑。
寒緑轩
竹迳延长不在多,寒萧飒更緑婆娑。
坐轩人设卫风展,君子应怀勉切磋。
篇留洞
假山宛转栈溪脩,牝洞得来深且幽。
摘句我原学社史,逮今曾是四篇留。
含沧亭
小湖亦有水含之,弗动微风浄练披。
濯足濯缨惟自取,俯沧可不切深思。
古莲花池中的乾隆皇帝御书园林碑刻
乾隆皇帝的御笔书法,因其传奇色彩的一生而充满了独特的魅力。乾隆皇帝文韬武略、博学多识,能诗词,尤擅书法,曾多次在全国寻求历代大家的名帖,文化修养之高在历代帝王中亦实属罕见,其执政后十分重视文化,他对于书法的推崇,曾历经数年,刻意收集历代书法艺术精品,御览、审定、批注多部传世法。乾隆的书房称为“三希堂”,位于故宫博物院养心殿的西暖阁,乾隆十一年(1746)在此收藏了东晋书家王羲之的《快雪时晴帖》、王献之的《中秋帖》和王珣的《伯远帖》。乾隆皇帝诗、书、画、印极多,作诗曾多达四万首,世界上产量最多的诗人。紫禁城宫殿内绝大部份的匾额,楹联,亦是出自其御笔;而且特别喜欢在宫中收藏的名家书画上题诗用印。乾隆存世的书法有御批、御览、题匾、立轴、对联等等。
乾隆的书法各体兼能,以行书见长,楷书主要用于写经,草书多为临帖之作,有时也用章草。乾隆皇帝推崇并学习赵孟頫书法,“圆润秀發”。因其特殊身份和传奇的一生而充满了一种独特的魅力。行书是乾隆最为得意的书体。乾隆作品用笔流畅自然,颇为雅致,毫无矫揉造作之态,牵丝映带过渡柔和;结体古雅,继承了传统帖学的风貌;用墨质朴而浑然天成,字与字之间没有跌宕的布局和大小错落的视觉感,给人一种横直相安、平中见奇之态,马宗霍在《霋岳楼笔谈》中评:“其书圆润秀发,盖仿松雪”。所谓“康熙崇董,乾隆崇赵”,由此可知乾隆的书法主要师承于赵孟頫,有赵孟頫的秀润之体、蕴藉之笔和飘逸之韵,在结体上效法赵字,并由此形成自己的风格特征。乾隆书法风格的形成是糅合了赵孟頫和董其昌两家之长,兼以宫廷之气,乾隆在康熙朝崇董的基础上,将元代赵孟頫推崇至书坛顶峰,朝野上下竞相追仿,细观此作,子昂之气扑面而来,使转居多,少见翻折,露锋起笔,承袭二王一脉“一拓直下”的用笔方法,较之子昂,更显圆融之气。诚然,观察其传世书法,创作时间跨度长达68年,但其书法滑、软的面貌却基本上没有大的变化。然而,乾隆毕竟不是一般意义上的书法家,对于这样一位自古罕有的皇帝书家,其作品自然有着与一般名家书法所不同的独特价值。
乾隆是中国历史上最成功的帝王之一,他在位时间最长,和其祖父康熙、父亲雍正共同缔造了康雍干盛世,是社会生产力达到了封建社会的最顶峰。乾隆重视文化教育,也是历代帝王中最勤奋学习、也最有才气的一位。有学者认为:乾隆的书法有力地辅助了他的政治活动,成为了他贯彻政治意图的有效工具。他的书法与效仿康熙重开“博学鸿儒”科、“六下江南”一样,笼络了汉族士人,改善了满汉关系,最大程度地赢得了汉人对皇帝本人和满族统治的认可。
清代内廷的书法,从康熙时开始走向兴盛,到乾隆时达到顶峰。书法之于乾隆帝,不仅仅是个人爱好,还是满文化与汉文化的交流和结合方式。
古莲花池中旧藏乾隆皇帝御书园林碑刻,表现出乾隆作为一代帝王对书法精髓的高深领会,体现了乾隆的书法水平。古人说,人如其字,书法最能体现一个人的气质和艺术修养。乾隆书法表现出他对于自身书法水平充满自信的心理状态,书法中隐含的大气、从容、娴雅等因素,更折射出一代帝王的雄韬大略和宽广气度。
古莲花池中旧藏有许多乾隆皇帝御书碑刻,原件大部分是乾隆皇帝题赐给直隶省下层官员的作品,由直隶省官员摹勒为碑。这里保存的有其咏园景诗碑五方,和题春午坡、篇留洞景名碑两处等等。至于乾隆皇帝御赐直隶总督、直隶布政使诗碑七题,共六块(其中有一石两题的),另见本书专文。
古莲花池中旧藏乾隆皇帝御书碑刻,碑文如下:
1、“葄史枕经”碑
【简介】
乾隆皇帝咏春午坡三通诗碑之一。立于春午坡南侧。横65厘米,纵65厘米。七言绝句,行书。
【录文】
葄史枕经正务宣,馀闲亦弗碍拈诗。
司空廿四品言尽,视此春晴日午时。
2、“直省督勤”碑
【简介】乾隆皇帝咏春午坡三通诗碑之二。立于春午坡南侧。横67厘米,纵46厘米。七言绝旬,行书。
【录文】
直省督勤书院规,保阳独此号莲池。
风开首善为倡率,文运方当春午时。
3、“偶来停驻”碑
【简介】
乾隆皇帝咏春午坡三通诗碑之三。立于春午坡南侧。横66厘米,纵46厘米。七言绝旬,行书。
【录文】
偶来停驻过墙鞭,即景因思表圣篇。
甘四品中无五字,研精日午恰春前。
4、“叠起假山”刻石
【简介】
乾隆皇帝咏篇留洞两通诗碑之一,是他咏篇留洞诗的第三首。嵌于篇留洞北洞口壁上。横64厘米,纵32厘米。七言绝句,行书。
【录文】
叠起假山嵌且岑,嵌岑下委洞幽深。三番于此留篇矣,只是渴贤一片心。
5、“假山宛转”刻石
【简介】
为乾隆皇帝咏篇留洞两通诗碑之二。嵌于篇留洞北洞口壁上。横64厘米,纵32厘米。七言绝句,行书。
【录文】
假山宛转栈蹊修,牝洞得来深且幽。
摘句吾原学杜史,逮今曾是四篇留。
结语
据我们统计,乾隆皇帝一生中七次驾临古莲花池,五次视察莲池书院。
乾隆十一年(1746)十月,乾隆皇帝第一次驾临古莲花池,第一次视察莲池书院,为莲池书院赋诗一首。
乾隆十五年(1750)二月,乾隆皇帝第二次驾临古莲花池,第二次视察莲池书院,为莲池书院赋诗两首。
乾隆十五年(1750)十月,乾隆皇帝第三次来莲池。为临漪亭题诗两首:
乾隆二十六年(1761)三月,乾隆皇帝第四次驾临古莲花池。御览直隶总督方观承《保定名胜图咏》,各题诗一首,《高宗御制诗集》中名为《题莲池书院十二景》。此时,乾隆皇帝第三次视察莲池书院,还写了《莲池书院杂咏》(六首)、《题张若澄莲池书院图因叠前韵》、《幸莲池书院叠旧作韵》、《赋得濂溪乐处【得鲜字八韵试莲池书院士子题】》等诗歌。
乾隆四十六年(1781)三月,乾隆皇帝第五次驾临古莲花池,第四次视察莲池书院,再次为莲池书院作诗,要求学生为“传道器”,做“济时匠”。70岁的乾隆皇帝写下《再咏莲池书院十二景》,诗中对莲池的十二景再次进行了描述和赞美。
乾隆五十一年(1786)三月,皇帝第六次驾临古莲花池,写《三题莲池书院十二景》十二首诗,并写下《莲池书院》等诗,表明皇帝第五次视察了莲池书院。
乾隆五十七年(1792)四月,乾隆皇帝第七次驾临古莲花池,81岁的乾隆帝最后一次写下了《四题莲池书院十二景》。
我们根据《四库全书·高宗御制诗集》,结合宫廷档案研究后发现:乾隆皇帝一生中七次驾临古莲花池,五次视察了莲池书院,写下了大量歌咏莲池书院、莲池景物的诗篇,据我们统计,乾隆皇帝七次驾临古莲花池中,四次题咏莲池书院十二景(四十八首),先后五次视察莲池书院,御赐莲池书院诗歌九篇(十一首)。至于皇帝赏赐给直隶总督的诗篇,则另见专文。由此可见在皇帝眼中,直隶保定和莲池书院的地位,是何等重要。而