是第一部系统论述婺源古村古建的专著。
“霞客云”公众号选编分享书中部分内容,
以就教于同好。
一、概述
江湾镇篁岭村,位于主峰海拔1260米的石耳山北面一支余峰的山坡上,地理坐标:东经118°06′39.38″—118°06′49.53″,北纬29°19′20.8″—29°19′29.6″。距县城37公里,与江湾政府所在地江湾村相距7公里。从县城到篁岭,已通省道和乡道公路。
篁岭是婺源典型的山地型古村。四面山麓缓坡,可开垦为梯田。隔着山谷,有大潋山等生态屏障,形成适宜人居的小环境。篁岭古村所在的山坡面向西南,总体上东北部高,西南部低。居民区分布有近西南向展布的冲沟,地势稍低凹,民房主要分布在海拔400—500米地段。民房街巷根据斜坡的走向改变,房屋的大门朝向街路,家家二楼开后门,后门与上一层的大路相连,形成了篁岭村高低错落的阶梯状村落格局,形似“布达拉宫”。村中现存有传统建筑83幢,其中明代传统建筑1幢,清代传统建筑24幢,民国传统建筑58幢。既有商铺,又有官宅和民居。现存传统建筑面积达1.1万平方米。
篁岭村属亚热带温润季风气候区,四季分明,年均气温14.3℃,年平均降雨量1820.2mm,无霜期约246天,66.7%降雨集中在春夏两季。基岩为灰黑色板岩,土壤表层为黑色黏质土,深层为黄棕壤。植被以长绿阔叶树为主,野生动物有獐、麂、野兔、穿山甲、野猪等。
道光《婺源县志•山川》载:“此地古名篁里,县东九十里,高百仞。其地多竹,大者径尺,故名。”篁岭初名“篁里”,明代后期改称“篁岭”。篁岭是曹氏聚居地,自明代宣德年间(1426~1435)建村至今,曹氏宗族已在此繁衍生息580多年,历44世。
篁岭曹氏宗族源自安徽歙县篁墩,为徽州曹氏一脉,尊全晸公为始祖。据《曹氏家谱》记载:北宋建隆年间(960~962年),歙县篁墩曹姓徙婺源城北军营山,复迁汪口。北宋景德年间(1004~1007年),曹仲纲迁居石耳山脚下的大鳙(今晓鳙村)。明代宣德年间(1426~1435),大鳙曹文侃迁居篁岭建村。据《曹氏家谱》抄本载:宣德间(1426~1435),大鳙曹公文侃到篁岭,见“此地险要,遂迁居焉”。曹文侃为篁岭建村始祖。
迁居篁岭的曹氏宗族起初与晓鳙村的曹氏宗族共宗共祠,村中宗族事务仍由晓鳙曹氏宗族统一管理。大约在明代后期,村人曹玒捐资,牵头创立篁岭曹氏宗祠,制定了宗祠及宗族管理的各项制度、礼仪,并给宗祠捐田,作为宗祠维护经费,篁岭曹氏宗族从此自立门户。这标志着篁岭曹氏从此走上了自主发展之路。
篁岭曹氏处于徽州重文兴教的大环境中,历来都重视读书育人。但由于篁岭处大山深处,信息不灵,在曹文侃迁篁岭后的300多年里,虽然也出过几个书生与商人,但文化、经济、村落发展都无大的起色。
直到明代末期,出了进士曹鸣远,篁岭才声名大振。曹鸣远,字文季,号篁峙,崇祯癸未(崇祯十六年,1643)进士,授抚州临川知县。但“甫莅任,遭甲申之变”“清兵下南昌,鸣远复潜遁入闽地,与汪志稷等募兵江西,崎岖险阻,破家危身,弗顾也。后为郡将所执,义而释之,遂改号寄庵,遁迹林泉”(民国《婺源县志》)。此事在《抚州名宦志》中有记,并立祠堂祭祀。曹鸣远“遁迹林泉”,即隐居家乡篁岭,一心经营老家。他在篁岭修族谱,纪源流,兴乡学,教子弟,终使篁岭成了一个令人向往之地。在曹鸣远及后辈的不懈努力下,篁岭终于仕宦富商累出,由一个贫瘠的山村,发展成为徽州历史文化名村。
从清末开始,内忧外困,兵燹不断。在近一个世纪里,篁岭的发展与全国各地一样受阻受挫,甚至凋敝。近几年来,国家加大了古村落的保护力度,篁岭于2014年8月,成为江西省“历史文化名村”,11月,篁岭村还被住建部、文化部等部门命名为第三批“中国传统村落”,2018年12月,被评为“中国历史文化名村”。2010年以来,篁岭村整体保护,开发旅游业,村民受益良多。
篁岭村2020年有村民207户,人口813人,农民人均纯收入35000元。村落占地10.03公顷。过去,篁岭是以农业为主的传统村落,有农田810亩,山林3200亩,油茶林986亩,板栗20亩。村民除外出经商外,主业以林、茶、粮为主,兼以采收、晾晒、出售茶油、竹笋、辣椒等高山“绿色”土特产。因为土特产“绿色”无污染,勤劳的村民收入也较可观。
(篁岭地形和古建筑分布)
(篁岭全景鸟瞰,詹东华摄)
近年来,篁岭村民依托古村落,发展乡村休闲旅游文化产业,开发农家乐乡村客栈、特色餐饮、民俗表演等业态,繁荣古村经济。村民参与到旅游文化产业经营,在家门口创业致富。全村第三产业比重逐年增加,村民收入节节攀升,生活越来越好。
今日篁岭已经开发为国家4A级旅游景区,各类设施得到更好的完善。村内道路用石板整修平正,并已安装路灯。村庄引来了晓鳙村的汪坑头和石洞坑二股山泉水为供水水源。村内排水通畅,采用雨水和污水分流的排水体系,并将生活污水经处理后用于农田灌溉、林地和绿化灌溉。有垃圾箱分类收集,并有专人负责清扫路面,生活垃圾统一运送往县城垃圾处理厂进行无公害处理。为避免古村环境景观受破坏,村内电力、电话、电信线路采用埋地铺设。古村外围有宽4米以上的消防通道,沿消防及水管设室外消火栓,并建有消防池。篁岭于2014年10月被评为“中国最美休闲乡村”。2015年初,在文化部“美丽中国行•共圆中国梦——寻找最美中国符号”活动中,篁岭古村以其独特的“晒秋景观”成功入选“最美中国符号”。7月,被住建部和国家旅游局公布为第三批全国特色景观旅游名村。8月,篁岭被国家旅游局授予“中国乡村旅游模范村”。2016年8月,篁岭被国家旅游局授予“中国乡村旅游创客示范基地”。如今,篁岭古村已破茧化蝶,一个濒临破败的古村,重新焕发出生机!
二、依山而建的“布达拉宫”
篁岭古村所在的山坡,坡度在20°至50°之间,建筑分布区地形平均坡度约为25°,从下往上逐渐变陡,上下落差近百米,被称为“江南的布达拉宫”。民居从古木参天的水口往上,呈扇形梯状错落排布。在如此陡峭的坡地上建村,需要很高的智慧,解决不少难题。
(挂在陡坡上的古村)
一是削坡为梯台,筑起民居建筑地基平台。仿佛开垦梯田一样,在陡坡上让房屋安身。
二是错层连通路,解决房屋采光通风和出路问题。下排房屋在二层开门,与上排房屋前的道路相通。这样层层半叠增高的布局,便营造出一座悬挂在陡壁上的村庄。
三是疏浚防渗水,避免山体滑坡。在山顶护育大树林以蓄雨水。村中六口井(五色鱼塘、方塘、尚源井、忠延井、霞披井和廉井)寓意六六大顺,石砌井塘防渗效果极好,石砌水圳排水通畅。
(篁岭村地形剖面示意)
篁岭古村纵横的街巷,方便了村民的出行。一条天街(长388米)横贯东西,三座桥(步蟾桥、安泰桥和通福桥)通往村内外,九条街巷在以天街为“主轴”的基础上纵横交织。这九条街巷是:大丰巷(长160米)、担水巷(长178米)、添丁巷(长93米)、厅屋巷(长140米)、团箕巷(长40米)、五桂巷(长147米)、犁尖巷(长157米)、月光巷(长169米)、方竹巷(128米)。这些街巷有平路,有台阶,曲折延伸,通达于村庄的每家每户,每个角落。道路均以石材铺就,坚固耐久,烙着几百年的时光印记。
(天街夜景)
(石板村路)
(花溪水街)
徽州古村非常重视村落风水特别是“水口”的营造,认为它是藏风聚气,关乎村庄命运兴衰的命脉之所。篁岭也不例外。至今茂盛葱郁的篁岭水口林,遍布着古老珍稀的参天树木。有极为罕见的国家一级保护植物红豆杉群,及樟树、银杏、香枫等名木古树。经调查,古村内有古树名木(树龄200年以上)共计9类52棵,其中国家一级珍稀濒危保护植物——红豆杉17棵,樟树类17棵,银杏类2棵,女贞类4棵,枫香类5棵,糙叶树类3棵,朴树类2棵,香榧类2棵。在水口古树下,步蟾桥头,还有世所少见的成片方竹。郁郁葱葱的来龙山,茂密的红豆杉水口林,古朴的石拱桥、五显庙,椭圆形的五色鱼塘,是篁岭村落水口风水的核心要素。“来龙山”青松直立,“香榧树”苍翠千年,“水口林”遮天蔽日,“五色塘”集财聚气,“石牌坊”屹立村头,“步蟾桥”关锁水口,“五显庙”护佑平安,这些都共同彰显着篁岭的风水营造特色。
(水口林和步蟾桥)
(水口古树和水车)
(千年红豆杉)
(村头红枫)
(花海村落)
在五百多年的历史长河里,勤劳智慧的篁岭百姓,将陡峭的山麓开垦成为层层梯田。篁岭梯田最初从山脚水源充足、坡度较缓之处开垦。随着曹氏宗族的繁衍,人口规模的扩大,梯田逐渐沿山势向上拓展。经历数百年来的农耕稻作,篁岭人依坡造田,修塘蓄水,挖渠引水,开山不止,逐步形成如今的千亩梯田的规模,造就了如今镶嵌在高山深谷中的犹如“大地诗行”的梯田景观。篁岭梯田风光已被广大网友评为“全球十大最美梯田”之一。每年春耕之后,蓄满水的梯田,波平如镜,倒映着天光云影。插秧后的梯田,禾苗一天天拔节长高,颜色从浅绿一点点变浓,而秋天的层层梯田,则铺满了金黄的收获。特别震撼的是,早春的油菜花盛开时,层层叠叠都是流金的浪涌!像布达拉宫似的篁岭古村,就是花海上的天堂家园!
(春耕后的梯田)
(梯田花海上的篁岭)
三、云上家园
远眺高山上的篁岭,她仿佛是云端的仙境,时有祥云拂过她的容颜。从明代建村 到民国时期,经过祖祖辈辈的不断建设,篁岭已经是一个具有较好的生产生活设施和各类公共建筑、民居建筑的宜人家园。鳞次栉比的粉墙黛瓦,与山林翠竹相映成画,体现出篁岭村民与自然和谐相处的智慧。村中传统建筑类型丰富,有徽派官宅、民居、祠堂、庙宇、书院、牌坊、戏台等等。据统计,现存传统建筑共83处,其中县级文物保护单位7处(怡心楼、众屋、慎德堂、培德堂、树和堂、竹虚厅、养元堂);公共建筑5处,民居建筑78处。传统建筑面积达11065.46平方米。
现将篁岭村重点古建筑简介如下。
(一)曹氏宗祠
始建于清代乾隆年间。建筑面积308平方米。三进五开间。一进为仪门,由大门和过厅、仪厅组成,门楼里面是天井。二进享堂,正壁悬挂祖宗容像,为宗祠主体部分,是祭祀祖先和处理本族大事的场所。三进为寝堂,供奉祖先牌位及祠堂中贵重物品。该祠于2012年大规模重修,祠堂内现有婺源民俗展览。
(外景)
(门廊、庑廊和享堂)
(寝堂)
(二)竹山书院
清代晚期建筑。建筑面积252平方米。书院大门门楼上的砖雕造型是典型的徽州五凤楼格式,整体上是一卷打开的画轴。“竹山书院”门额之上是“喜上梅(眉))梢”,之下是“望子成龙”,左为“兄弟登科”,右为“孟母教子”故事砖雕。书院一层分门楼、前堂和后堂三大部分。楼上是藏书阁。门楼通前堂有风雨廊,侧边墙壁上书有“忠孝廉节”。书院后门(边门)上方的砖雕图案场面宏大,人物生动传神,上图是“校场赛艺”,下图是“畅游琼林”,两块合在一起,就隐含着文武双全的意思,是篁岭人对后代儿孙的期望。竹山书院在2013年进行了大规模维修。
(一进厅堂)
(二进院落)
(二进课室)
(侧门门罩砖雕校场赛艺、畅游琼林)
(三)古戏台
建于清代晚期。建筑面积286平方米。篁岭古时每逢四时八节、庆寿诞、迁新居、添男丁、婚姻嫁娶,大户人家都会出资聘请邻近的戏班来这古戏台演戏庆贺。古戏台在2010年进行了局部维修。
(戏台上的藻井和梁架)
(四)众屋
建于清代晚期。建筑面积306平方米。所谓“众屋”,也叫“厅屋”,是村里族群开会议事的地方。全屋分正堂和客馆两部分。正堂由前堂、中堂和后堂三部分构成,三间三层,后堂有四层,特别高大。大门为石库门,大门和仪门之间的上方是卷棚。前堂上方有“百鸟朝凤”藻井,藻井两侧牛腿雕刻有“和合二仙”、“刘海戏金蟾”画面,寄寓着期盼家庭和美、招财进宝之意。客馆部分大门是半月门,当街有华美的绣楼。
(外观全景)
(后堂天井)
(五)树和堂
清代晚期官厅式建筑。建筑占地103平方米,建筑面积196平方米。大门气派,砖雕门楼飞檐戗角,水磨青砖精雕细刻,人物和故事图案寓意深刻。墙上月眉形窗罩搭配八字形窗。进大门后为下堂,有两厢房,三间一层。两边各有庑廊通上堂,为一大敞厅,三间两层,屋脊高9.35米。上、下堂之间是宽天井。
(柱、梁、枋和斗拱细部)
(内景)
(六)慎德堂
清代民居,为县级文物保护单位。建筑面积210平方米。堂名“慎德堂”,是提醒后人做任何事都要三思而后行。这是曹鸣远父亲、被朝廷有司旌表为“孝友”的曹孜学的宅第,包括小院、客馆、正堂和书房4个主要部分,是篁岭最考究的民居之一。正堂大门罩下水磨青砖雕刻了渔樵耕读、琴棋书画内容。进门是三披水天井,三间两进两层,有门通书房。正堂之南为客馆,三间单进两层,全堂木质门楼,精致古朴。该建筑经保护维修后用为度假民宿。
(正堂大门上的八卦砖雕)
(民宿多功能厅)
(民宿客房)
(民宿会客室)
(正立面)
(七)培德堂
清代晚期民居。建筑面积206平方米。屋前有小院,院内有鱼池、假山,院墙上的雕花漏窗非常小巧精致。正屋为三间两厢二层楼结构,三披水天井。天井三面的木雕以三国故事为主题。一层有4个房间,进门两边有2个小耳房,堂前两边为2个厢房。二楼在天井两边还有2个小姐绣楼,边上设“美人靠”。现经保护维修用作民宿。
(外观)
(民宿休憩空间)
(民宿客房)
(卫浴设施)
(八)竹虚厅
清代晚期仿官厅式建筑。建筑面积186平方米,三间一进二层结构。一楼没有厢房,为会客用的敞厅,房间设在二楼。门面全堂木雕,十分华丽震撼。门面上的6方木雕图案,左上是“赵子龙救阿斗”,左下是“关公送嫂”,中上是“九代同堂”,中下是“状元及第”,右上是“周文王狩猎”,右下是“文王访贤”。四根木柱上的梁撑的木雕主题,从右到左,依次是福、禄、禧、寿。该古建筑经保护维修后用作高端度假民宿。
(正立面)
(花枋木雕“九世同居”和“状元及第”)
(偏厅挂落装饰)
(二层民宿观景晒台)
(九)京卫府
清代晚期客馆。建筑面积262平方米。原主人是曹廷咨,清代嘉庆年间,担任京城都指挥使司,六品衔“京卫经历”。致仕回乡修建此屋,作为会客聚友场所。京卫府临街及外沿的两面都做成木门窗,木雕线条简洁大方。大门上方的4个圆“门头”,是屋主身份等级的象征。三间单进一层,为敞厅式建筑。
(外观)
(十)五桂堂
清代中期民居。建筑面积306平方米。明代万历至崇祯年间的篁岭人曹永护与曹希例父子四代都是单传,他们乐善好施、见义勇为,美德美名乡间皆晓。曹希例有五个儿子,二十七个孙子,曾孙、玄孙有二百多人。篁岭曹氏在发展演变的过程中,就形成了以五桂堂出去的五兄弟为代表的五大房。这五大房均统称五桂堂,一直延续至今,凡是结婚、出嫁、建房、出葬等红白喜事,文帖、器物上常常要郑重地写上“篁里五桂堂”这五个大字,家家如此。五桂堂由此得名。
五桂堂院门兼做落轿间,带檐廊。前院种植了柿子、红梅、芭蕉等树木,并有一个半月池,取“人生忧喜一半一半,名利得失一半一半。财富聚散一半一半,修行佛魔一半一半”之意。左侧有月门通偏院,内有水井,桂梅双植。
五桂堂正屋分为前堂和后堂两部分。前堂是典型的对朝堂结构,上方是徽州典型的四披水天井,二层为走马楼。天井四方的梁柱雕刻故事,靠堂前一方是“麒麟送子”,靠大门一方是“福禄双寿”,两边为“六郎出山”和“一马当先”。天井下两边的隔厢上,是《朱子家训》,与《朱子家训》匹配一起的是琴棋书画、梅兰竹菊、八仙器物等为主题的木雕图案。后堂与厨房相连,除了锅灶与厨房用具,农具也都放在后堂。楼上有粮仓和房间,在侧墙上建有木楼和美人靠,使建筑外立面更出彩。
(外观)
(半月形泮池和梅花树)
(从二楼天井俯瞰一进厅堂)
(二进厨房)
(二楼房间和葫芦窗)
(二楼走马楼和天井)
(二楼陈设祝寿屏风)
(远眺绣楼)
(十一)怡心楼
建于清朝光绪年间。建筑面积288平方米。怡心楼最出彩的是她的大门木雕,华美而繁复,中国千百年来传统的木雕题材,如刘备赴江东、夜访寇准、杨业战韩昌、文王访贤、弃官寻母、子孙满堂、战长沙、八仙祝寿、讨荆州、连中三元、丹凤朝阳、金玉满堂、梅兰竹菊、荷叶、圆月、宝瓶等等,都在怡心楼大门木雕中得到了淋漓尽致的展现,雕刻手法纯熟精湛。怡心楼分前堂后与后堂,均为三间两层。前堂顶部有精美的藻井,是一个敞厅式会客厅;二楼也是建有美人靠的厅堂。后堂有四披水天井,两厢房,兼设厨房;楼上是走马楼,设厢房和楼厅。
(漏窗造型)
(一进厅堂和藻井)
(斗拱飞檐、美人靠、花枋、卷棚和斜撑)
(十二)五显庙
明末始建,清末重修。建筑面积25平方米。位于村南水口林步蟾桥以西,坐北朝南。砖木结构,保存完整。庙内供奉五显财神的5尊神像,信众颇多,香火旺盛。
五显,也叫五通,还叫五猖,被信众奉为“五路财神”。婺源是五显信仰的发源地,也是五显崇拜的祖庭。古时婺源乡村,几乎村村都有五显庙。据光绪《婺源县志》记载,唐代光启年间,居住在婺源县城紫阳镇(那时叫弦高镇)龙井墩的王瑜家的园林里,有一天晚上红光冲天,有五位神人从天而降,齐声说:“我等庙食于斯,佑汝子孙绵延。”说完便又升天而去。于是王瑜就动员城中百姓倾力建庙,塑像供奉,虔诚祈祷,无不应验。
到了宋元明三代,五显被历代皇帝褒封,名号不断加长,到最后每个王的名号都达到8个字,成为“八字王”,即:显聪昭应灵格广济王、显明昭烈灵护广佑王、显正昭顺灵卫广惠王、显真昭佑灵祝广泽王、显德昭利灵助广成王。因为每个名号前面都带显字,所以总称为“五显”。
明代通俗小说家余象斗的《南游记》(也叫《五显灵官大帝华光天王传》)中,也曾详细描写了五显神在婺源萧家庄投胎转世的故事,曲折离奇,生动感人。这也是婺源作为五显祖庭的一个例证。
五显在南宋时就已经跨越地域界限,影响到当时的京师临安(今天的杭州)以及整个东南沿海地区,成为宋代重要的跨地区的民众祭拜神明。明代洪武年间,官方还把五显神正式纳入祀典,规定每年的农历四月初八日和九月二十八日,统一由官方祭祀五显。
明代郑成功收复台湾,也把大陆地区的五显信仰带到了台湾。五显信仰在台湾落地生根,开花结果,不断发展壮大。现在,在台湾地区,五显信众有230多万。
(五显庙外观)
四、晒秋人家风韵
(一)四季缤纷的晒秋民俗
在太阳下晾晒物品,是人类很早就掌握的生产生活方式。阳光可以把经历了雨季的实物消毒除霉,以利于收藏保存。因此,各地有晒衣、晒经、晒佛、晒谱、晒书等习俗。阳光还能将农作物晒干,以利于剥壳脱粒和仓储。一些需脱水制作或保管、腌制的食物,也需要经过晾晒。“晒秋”不只是秋天才有,因秋天晾晒特别集中,所以用其指代全年中各季节的晾晒活动。
(门前平台晒场)
晒秋一般都是在平地上用竹簟等铺物晾晒。但篁岭晒秋却非常独特,与众不同。篁岭晒秋,不是晒在平地上,而是用大大小小的圆形竹晒匾,晒在家家户户晒楼的晒架上!由于篁岭整个村子建在陡坡上,地无三尺平,一幢幢徽派古民居在百米落差的坡面错落排布,聪明的篁岭百姓便创造出这一独特的方式,来解决无地晾晒农作物的困难。红日初升,整个村落民居晒架上,圆圆的晒匾里, 春晒白竹笋、绿蕨菜、乌苁菜;夏晒甜蜜枣、酸杨梅;秋晒红辣椒、黄稻谷、褐板栗、皇菊;冬晒萝卜丝、红薯片、腊肉、果脯、新鲜香菇、狩猎的兽皮。篁岭犹如一块巨大的调色板,一年四季,家家晒楼上都晒出五彩缤纷的丰收图。这一习俗一直沿袭至今,成为最美中国的靓丽符号,也成为现代人追忆农耕文明乡愁的最好精神寄托。
篁岭晒秋民俗,具有较高的科学价值。面对陡峭坡地的村落地形,农作物无地可晒的困境,篁岭人不是采用挖山平地的办法去解决晒场问题,而是巧妙地利用斜坡地形,在家居楼上搭建晒台,用晒匾盛物晾晒。因为每排房屋都沿坡度逐级升高后退,后排较高处房屋的晒台就不会遮挡前排房屋晒台的阳光。这一科学方法的运用,体现了篁岭人敬畏自然,不破坏自然,与自然和谐相处的哲学理念。篁岭人利用力学原理巧妙搭建晒台、通过大屋檐完美解决晒楼敞开晾晒和挡风遮雨的矛盾,体现了因地制宜,善于用科学方法破解难题的智慧。
篁岭晒秋民俗,具有较高的历史价值。通过晒秋的方式,我们可以了解篁岭建筑工艺技术的水平。通过晒秋的物品,可以掌握篁岭历史上种植、养殖业的发展情况和百姓生活状况。通过四季晒秋的不同流变,可以了解篁岭古人的时间观念。篁岭晒秋民俗,积淀着丰富的历史信息。
(晒楼)
(窗台晒架)
篁岭晒秋民俗,具有较高的美学价值。在近二万平方米的山坡上,徽派古民居的晒楼,铺满了层层叠叠、五颜六色的圆晒匾,仿佛一幅巨大的立体画卷。晒匾里红、黄色的农作物,与民居的白墙、黑瓦相辉映,与绿树远山相衬托,形成人工与天然的协奏曲,色彩瑰丽的圆形晒匾,就是飞扬在蓝天白云下的一个个音符。实用的晒秋活动,就是篁岭民众最朴实鲜活的艺术创作!
(家家楼台流金溢彩)
(晴雪晒台)
(二)篁岭名人
篁岭古村和朱子故里婺源的其他乡村一样,“十户之村不废诵读”,虽深处大山之中,依然 保持着尊儒重教、耕读自强的传统。因而篁岭村自古是个人才辈出的地方。据不完全统计,明末以后,篁岭村由朝廷任命的曹姓官员就有12人,文人著述有 3种数十卷。如曹鸣远主修的《曹氏统宗谱》等。著书立学的曹孜学、不愿效劳清廷的曹鸣远、兴山知县曹元功、兵部会举曹鸣鹤、刑部司狱曹学闵、浙江按察司经历曹建鸿、京卫经历曹廷咨等篁岭的人杰,至今仍被当地村民所津津乐道。光绪《婺源县志》就载有以下篁岭人物的事迹。
曹师恕“篁岭人。事亲至孝。母多病,每朔、望,即焚香祷,欲以身代。弟师让,难以自给,推食解衣,殚力扶挈。家势极弱,强家屡有侮之者,扃户若不闻见。博学,通经史,雅好吟咏。徜徉山水间,时策杖于石耳山。襟怀之洒脱如是。初见汪司徒登原于童年,大奇之,曰:真吾婿也!以女嫁之。时人咸服其识。”
曹时可“字无住,篁岭人。性颖异。幼与牧竖伍,独构茅亭读书,群牧代刍事,夜燃松节以照。长,从楚野詹公、登源(原)汪公讲学,见儒道在躬行、反身、修德,在愧无争,事亲孝,友爱笃。父疾,祈以身代。兄弟值毒命讼,妻、子不相保,时可罄产为息。恶少索诈,又称贷益之。家食贫,事母益竭力承欢。继娶汪氏,刲股愈姑疾。乡里颂之不衰。”
曹显达“字昌嗣,篁岭人。孝友乐义。兄贫,独孝养二亲,任职无缺,更为兄子娶妇。里有孝廉,贫窭至不能具饔飧,自未遇及。既荐,咸给助无厌。族贫士天权者,中道失偶,度无续而终鳏矣,慨然倾数十金佐之,不责负。水口山低塌,形家患之,捐赀买白果树坦以助众。其笃于人伦而勇于从义类若此。蚤(早)岁艰嗣,晚举子,有声庠序。”
曹廷启“字道可,篁岭人。天性孝友。幼读诗至《蓼莪》,塾师为述王裒故事。启瞿然曰:‘哭是自家要哭,废诗无益也。’塾师奇之。甫弱冠,父命徙业服贾。有赢利,上其父。父曰:儿得自辛苦,兄弟勿与也。启谢曰:此身总大人有,安敢私?父有疾,启躬侍汤药,兼仆妾之役,跬步不入内。尝曰:昔徐仲车四十不娶,以服勤其亲。谓异姓人,恐不喻父母意,况敢委诸疏贱乎?平生尤多阴德,尝归自金陵,宿石会旅次,得弋阳刘信遗金二百余两,守候还之。邻人俞祥负官钱急,将鬻妻,启助金代偿,俾完聚。里多逋负,启廉知其贫,辄焚券,不复问。识者卜其后必昌云。”
曹孜学“字懋舜,号宏宇,篁岭人。少有至性,三岁丧父,踊恸如成人,人奇之。甫九龄,伯仲欲析箸,孜泣曰:奈何忍分手足耶?伯仲感之,复同居十余载,乃析。孜受产,独取硗。后,仲兄文学以贩木供上用,缘事系京师。孜闻,涕泣不已,倾产往救之,坐是贫落终身,无德色,无怨言。妻江氏,名德贞,亦至孝。偕事孀母俞,竭力承欢。母老疾,三十余载孝养不少衰。垂白,执母丧,哀毁骨立,秉心方正,见义必为取与,是非一介不苟。室无宿储,乐施不倦。著有《尚书宗镜》《问心集》《于野集》数十卷。”
曹鸣远“字文季,号篁峙,篁岭人。崇祯癸未(崇祯十六年,1643)进士,授抚州临川知县。甫莅任,遭甲申(崇祯十七年,1644)之变,大盗刘明八乘机将纠黄峒、长丰诸贼为乱。鸣远行保甲都网法,并设方略擒斩渠魁,贼遂平。会闽寇破光泽,逼建昌,益王告急。副将郭云凤来援,赏薄,哗去,沿途劫杀,进围抚州,连日不解。鸣远督民坚守。攻益急,鸣远请于郡守,曰:城且陷矣,力不能战,盍以诚感?乃单车开南门,竟赴郭营。甲士尽出露刃,注矢镞相向。鸣远笑曰:令孤来尔军,杀之易易尔,不烦怒也 !直登堂,握副将手,颂破贼功,因谢失地主谊,坦衷开晓。郭意释,解围去。临川当闽、越、吴、楚冲,苦于供应,而以殷实主夫、马役。鸣远悉其累民,为条议官养之法,驿害顿苏。其他厘奸剔弊,有德于临川者甚众。详《抚州名宦志》,并祠祀。后清兵下南昌,鸣远复潜遁入闽地,与汪志稷等募兵江西,崎岖险阻,破家危身,弗顾也。后为郡将所执,义而释之,遂改号寄庵,遁迹林泉。时或泛游异地,有所感,一以诗文见志。人拟之陶靖节云。”
曹元功“字常伯,篁岭人。性刚介,幼入庠食饩。崇祯乙亥(崇祯八年,1635)拔贡,授湖广兴山县知县。城先被流寇焚屠,功至,捐赀掩骼,招抚流亡。时军需告急,阁部杨嗣昌委功采买接济,题授监纪军务。抚流寇,剿土贼,集孑遗,请牛种,民获少安。抚、按交荐,奉旨行取。适李闯寇兴山,功力战不敌,被执不屈,骂贼死。应天巡按贺以 ‘僻壤义烈’,与宣城知县陈美合疏题请,略云:‘此二城者,四十人民不忍弃,义激有如田横;千百折磨而死节,忠勇不让许远。’奉旨该部议覆。后郡、邑又详院请允乡贤奉祀。因鼎革,未得旌表优恤。子士先、士心,均庠生,无愧家学云。”
曹文埴“字近薇,号荠原,歙县籍篁岭人,乾隆壬申(乾隆十七年,1752)恩科举人,庚辰(乾隆二十五年,1760)二甲第一名进士,翰林院编修,历任经筵讲官,派充南书房供奉,晋太子太保、户部尚书,兼管顺天府府尹事。 ”
曹振镛“字怿嘉,号俪笙,歙县籍篁岭人,乾隆己亥(乾隆四十四年,1779)恩科举人,辛丑(乾隆四十六年,1781)进士,官至大学士,谥文正。 ”
曹鸣鹤“字仲余,篁里人,癸未(万历十一年,1583)兵部会举。 ”
END
努力做一个可爱的人
微信 | kuangqie1003
邮箱 | 457223617@qq.com 返回搜狐,查看