今年是马王堆汉墓完成考古发掘50周年,近日,裘锡圭先生主编,湖南博物院、复旦大学出土文献与古文字研究中心专家团队编纂的《长沙马王堆汉墓简帛集成(修订本)》隆重上市。该书是对20世纪70年代初长沙马王堆汉墓出土的五十余种简帛文献的整理与注释,其中就包括几十年来影响巨大的帛书《老子》。
早在1996年,我局就出版了著名古文字学家、考古学家高明先生撰写的《帛书老子校注》,该书是研究马王堆汉墓出土的帛书《老子》甲、乙本的集大成之作,行销几十年,广受好评。
今天我们刊发高明先生撰写的前言(稍有删减),让我们在马王堆汉墓简帛研究方兴未艾的当下,一起重温这部经典之作的历久弥新。
《帛书老子校注》序
高 明
《老子道德经》世传今本种类很多,据元杜道坚《道德玄经原旨》张与材序云:“《道德》八十一章,注者三千馀家。”此说未免有些夸大。一九二七年王重民著《老子考》,收录敦煌写本、道观碑本和历代木刻与排印本,共存目四百五十馀种;一九六五年严灵峰辑《无求备斋老子集成》,初编影印一百四十种,续编影印一百九十八种,补编影印十八种,总计三百五十六种,将其所集,辑于一书。
《老子》传本虽多,时代不古,多属魏晋以后,汉代传本几乎绝迹。《汉志》载邻氏《老子经传》、傅氏《老子经说》、徐氏《老子经说》与刘向《说老子》四书,皆亡佚。严遵《老子指归》亦残阙将半。严书初见于晋常璩《华阳国志》,谓:“严遵,字君平,成都人也。雅性淡泊,学业加妙,专精《大易》,耽于《老》《庄》,著《指归》为道书之宗。”《隋志》载:“《老子指归》十一卷,严遵注。”唐谷神子序云:《指归》在“陈、隋之际,已逸其半,今所存者止《论德篇》。因猎其讹舛,定为六卷”。可见此书隋时已残阙不全,但是,宋晁公武《郡斋读书志》谓:“《老子指归》十三卷,右汉严遵君平撰,谷神子注。”不言阙佚,与谷神子序说相违。因各家所言互相抵牾,故《四库全书总目提要》判为后人赝托,列入伪书。自帛书《老子》出土之后,发现《指归》中有些经句虽异于今本,但同帛书《老子》相近,说明严书原并不伪,严灵峰、郑良树皆有辨证。书虽不伪,但其中经文多被后人窜改,而同河上本合流,原来面目已失,而名存实亡。
《老子指归》(道教典籍选刊)
河上本初载于《隋志》,谓:“《老子道德经》二卷,周柱下史李耳撰,汉文帝时河上公注。”葛玄《序》言甚怪诞,谓河上公坐能升天,行动如神。唐刘知几对此书早有怀疑,他说:“今之所注《老子》是河上公,其序云:‘汉文帝时结茅庵于河曲,因以为号,以所注《老子》授文帝,因冲空上天。’不经之鄙言,流俗之虚语。《汉书·艺文志》著《老子》有三家,河上所释无闻焉。”近人卢文弨、马叙伦均宗刘说。今据帛书《老子》甲、乙本勘校,书中讹误尤多,不仅非汉人所为,而且晚于王弼。
《老子道德经河上公章句》(道教典籍选刊)
魏王弼《老子道德经注》,初载于《隋志》,唐陆德明《经典释文》为之《音义》。宋晁说之跋云:“然弼题是书曰:‘《道德经》不析乎《道》、《德》而上、下之,犹近古欤?’其文字则多谬误,殆有不可识者,令人惜之。”熊克云:“克自求弼所注甚力,而近世希有,盖久而后得之,往岁摄建宁学官尝以刊行。既又得晁以道先生所题本,不分《道》、《德》而上、下之,亦无篇目,喜其近古,缮写藏之,乾道庚寅,分教京口,复镂以传。”可见弼注《老子》,宋时已不易得。钱曾《读书敏求记》未收王书,仅于河上公本下注云:“惜乎,辅嗣注不传,而独传此。书之日就散亡,惜哉!”今传王本出自《武英殿聚珍版丛书》,底本是明万历张之象刻本,参校《永乐大典》与《经典释文》而刊定。溯其源流,即来自宋晁说之所跋,熊克“复镂以传”之翻刻本。
《老子道德经注校释》(新编诸子集成)
《老子道德经注》(中华国学文库)
唐傅奕校定《古本老子》,所谓“古本”,因其乃北齐后主高纬武平五年(公元五七四年)彭城人开项羽妾冢所得,宋范应元著《老子道德经古本集注》、元至元二十七年《陕西盩厔县楼观台道德经碑》,皆宗此本。今据帛书《老子》勘校,此书虽保存一些《老子》旧文,但已被后人改动甚多,书中讹误尤甚,宋谢守灏《老君实录》云:“《道德经》,唐傅奕考核众本,勘数其字。”可见书中讹误,多半是因傅奕“考核众本,勘数其字”所造成,经文多与王弼本相近。
《老子》传本数量虽多,但溯本求源,主要是由以上所述四种展转流传,其中又以王弼、河上公二本为盛。王注